Mensajen Kompletu PR Lú Olo Kona-ba Situasaun Polítika iha Rai-Laran 2018

MENSAJEN HOSI
S. EXA PREZIDENTE REPÚBLIKA
KONA-BA SITUASAUN POLÍTIKA ATUÁL IHA
TIMOR-LESTE

Palásiu Prezidensial Nicolau Lobato, 26 Janeiru 2018

Povu doben Timor - Leste.
Bibere no Maubere sira hotu !

Iha momentu importante tebes ba ita hotu, ha’u hakbesik-an ba imi hotu, nu’udar timoroan, nu’udar família ida dei’t, moris iha uma-kain ida de’it: Timor-Leste. Ha’u fiar metin ba imi katak, ita hamutuk, sei hakat liu dezafiu ida tan, ho susesu.

Povu Timor-Leste hatudu tiha ona nia brani no determinasaun, iha tempu ne’ebé la hanesan. Ho imi hotu nia brani mak ita hakerek ita-nia istória. Timor-Leste sai kuñesidu iha mundu tomak. Ita hotu-hotu hariku duni ita-nia rai lulik Timor-Leste nia naran!

Erói sira, rihun ba rihun, ne’ebé mak ita la temi sira-nia naran, fó sira-nia vida rasik. Sira mak loke dalan loloos atu nakfila mehi ba ukun rasik-an, sai realidade ohinloron. Mehi ida ne’e, hosi Povu, iha rai lulik Timor-Leste, mai hosi kedas tempu bei’ala sira-nian, kleur tiha ona, atu hahí ita-nia oin, ita-nia naran, nu’udar ema, nu’udar Povu!

Bainhira ita-nia mehi nakfila ona ba realidade, Povu ninia reprezentante sira iha Asembleia Konstituinte konsege halo ita-nia Lei Inan, Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste.

Ita-nia Lei Inan garante respeitu tomak ba Povu nia direitu atu hetan moris di’ak, atu sai hosi mukit no kiak ne’ebé hanehan beibeik sira-nia moris. Konstituisaun orienta ba dezenvolvimentu, ba justisa, ba timoroan hotu-hotu. Garante mós katak hotu-hotu iha direitu hanesan, no Estadu tenke proteje ida-idak nia direitu tuir lei haruka. Nune’e, ita-nia Povu iha direitu ba demokrasia atu partisipa iha dezenvolvimentu, iha ita-nia rai Timor-Leste.

Rai lulik Timor-Leste iha direitu atu sai Estadu modernu. Tuir lei no demokrasia, povu mak bele deside.

Iha loron 22 Jullu 2017 liubá, povu hala’o nia direitu vota iha eleisaun parlamentár. Povu hili Deputadu neen nulu resin lima (65) aprezenta hosi partidu polítiku lima, biar partidu polítiku rua nulu resin ida (21) mak harakak tuur iha Parlamentu.

Rezultadu eleisaun hatudu momós katak Povu lakoi partidu polítiku ida, atu ukun mesamesak. Povu hatudu ninia vontade katak polítiku sira tenke tuur hamutuk, ho hakmatek, rona malu, no buka solusaun loloos atu resolve povu nia presiza. Povu matenek loos! Povu hakarak demokrasia tenkeser haklean liután.

Demokrasia katak tenke ko’alia ba malu, rona malu, sukat no tetu didi’ak, sá dalan mak di’ak liu atu rezolve problema sira ne’ebé povu loron-loron hasoru, liuhosi dalan haksesuk/diskusaun sériu no responsável to’o hetan konsensu. Konsensu katak la’ ós impoen, la’ós obriga hotu-hotu atu tuir balu-balun nia hakarak, sira-nia interese no haluha fali Povu nia interese.

Diversidade sai nu’udar ita-nia Povu nia karaterístika, nu’udar mós ita-nia kultura. Husi ne’e, ita hetan soin boot ida: maka ita-nia identidade rasik nu’udar Povu, nu’udar Nasaun!

Uluk ita rona malu, ita fiar malu, ita fó liman ba malu, ita manán! Ita-nia kultura maka ida ne’e duni. Povu lakohi ema ida ka partidu mesak ida de’it mak desidi buat hotu, lori de’it povu nia naran maibé Povu la partisipa.

Parabéns ba Povu doben Timor-Leste!

Liu husi imi-nia votu, imi hato’o mensajen momoos, katak ita presiza haklean liután ita-nia demokrasia. Maibé polítiku sira la interpreta loloos povu nia mensajen ne’e. Envezde ko’alia ba malu no respeita Povu nia hakarak, polítiku sira fila kotuk ba malu.

Tempu to’ o ona atu ita fó liman ba malu, hare’e oinsá loos lori ita-nia rai doben Timor-Leste ba oin!

Ita labele kontinua ho situasaun polítika ida ne’ e tanba hamosu ona krize institusionál.
Povu doben Timor-Leste!

Ita-nia Konstituisaun tatoli lia momoos katak Povu mak na’in ba poder polítiku, tuir Konstituisaun no lei sira haruka. Ida ne’ e mak prinsípiu boot liu hotu-hotu; ida ne’ e mak prinsípiu ne’ebé tanen Estadu-de-Direitu demokrátiku!

Ita hotu tenke hamutuk hodi hari Nasaun doben ida ne’e.
Ita hotu tenke moris hakmatek nafatin, badinas nafatin no fó laran ba malu nafatin, nu’údar maun-bin-alin hosi família ida de’it. Ita hatudu ba mundu tomak katak:
- ita timoroan mak kaer rasik ukun ida ne’e;
- ita timoroan haburas no hametin ita-nia demokrasia tuir ita-
nia hakarak rasik no
- Ita timoroan sei kaer metin páz no estabilidade atu haburas babeibeik Timor-Leste, nu’udar Nasaun ida ne’ebé riku no justu.

Prezidente Repúblika fiar metin ba Povu hanesan Povu mós fó fiar ba Prezidente!

Prezidente fiar katak Povu de’it mak bele ajuda rezolve dezafiu foun ne’ébé ita hasoru daudaun ne’e!

Ho haraik-an Prezidente husu ba Povu atu VOTA fila fali, iha eleisaun antesipada!

Ita hotu bá vota!
Ita hotu bá tuir eleisaun!

Ita hotu-hotu bá VOTA fila fali! Atu haforsa ita-nia Demokrasia no Estadu-de-Direitu Demokrátiku.

Prezidente Repúblika deside, tuir artigu 86, al. f) Konstituisaun Repúblika:
- Disolve Parlamentu Nasional
Prezidente Repúblika sei marka data ba eleisaun antesipada, tuir lei haruka.

VIVA TIMOR-LESTE, LIVRE NO INDEPENDENTE!
VIVA DEMOKRASIA!