Na’i Prezidente Repúblika, DR. José Ramos Horta no Na’i Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak
Loron Sesta, (08/07) ha’u hekerek ha’u sentimentu solidariedade hanesan umanu no ema timoroan ba sidadaun ida (ema Australianu) liu-hosi media sosiál Facebook (ha’u nia konta facebook) ne’ebé besik ona tinan 20 tuur iha dalan ninin sira iha sidade Díli nian, iha varanda Palasiu Prezidente, iha damatan boot Palasiu Governu nian, iha Jardim Parlamentu Nasional, no iha kuartu Tribunal Distritu Díli nian, kaer spanduk ho taka ibun hodi husu justisa no lia-loos.
Hafoin posting ha’u nia sentimentu solidariedade (karik la-loos ka sala) iha Facebook, iha oras 24 nia laran, maizumenus ema besik ona rihun tolu (ema besik rihun rua mak share, ema besik rihun ida mak like no ema liu atus ida komen) mak hato’o sira nia sentimentu solidariedade umanu ba sidadaun ida ne’ebé tuur ho isi molik, nakonu ho kanek iha área Colmera, kapitál Dili nia fuan.
Haree hosi ema (maluk timoroan) besik rihun tolu ne’ebé fó sira ninia solidariedade ba sidadaun (ema Australianu) refere, fanu ha’u neon, loke ha’u nia hanoin, kili ha’u nia liman hodi hakerek surat simples ida-ne’e ba na’i Prezidente Repúblika no na’i Primeiru Ministru. Antes, ha’u hakerek karta aberta ne’e, mosu pergunta oi-oin no duvida iha ha’u nia hanoin katak dala-ruma karta aberta ne’e karik sei hamosu polímika no pro-kontra iha sosiade timorense.
Parese pergunta, duvida ka hanoin ne’ebé sei mosu mak katak saida mak sidadaun (Australianu) nia asaun ne’e sala no hanesan ema vida laiha, tanba-sá Governu no Estadu, sa-tán povu babain tenke preokupa ho katuas Australianu ne’e nia situsaun ka problema?. Tanba sá hakerek surat aberta hodi solidarize fali sidadaun (ema Australianu) ida? Karik, atu aproveira katuas ne’e hodi buka naran? No, pergunta ka duvida sira seluk tan hodi dirije ba atan ha’u.
Loos duni, no konsiente katak problema povu TL nian sei barak no boot-liu ne’ebé presiza na’i Prezidente Repúblika no na’i Primeiru Ministru atu atende. Kompara ho problema katuas Australianu nian, nia halo asaun tanba ninia interese privadu. Maibe, Timor-Leste hanesan nasaun no Estadu de Diretu Demokrátiku ne’ebé ratifika konvensaun oioin inklui konvensaun diretus umanus tenke taka-matan ba asaun protesta sidadaun ida (Australianu) ne’e to’o mate iha dalan ninin?
Iha komentáriu no idea diferente balun kona-ba katuas Australianu ne’e nia asaun protesta kona-ba ninia diretu ne’ebé lakon, karik nia sala ka kulpadu tanba ne’e nia lakon iha tribunál tinan hirak liu-ba. Maibe, karik Estadu TL lakon ninia moral hodi buka alternativa hodi hapara ninia asaun protesta ne’e ho dalan umanizmu nian? Karik, Governu no Estadu TL ka pesoal sira ne’ebé manan iha tribunál sente honradu wainhira katuas Australianu ne’e mate iha dalan ninin ho asaun protesta ne’e? Tanba, eis jornalista ida hosi RTTL fó ninia sasin wainhira halo entrevista iha tinan 2014, katuas Australianu ne’e esplika sei halo asaun protesta ho silénsiu iha dalan ninin to’o mate tanba sente justisa ba nia la-justu.
Karik, ita povu babain mós lakon ona sentimentu umanu hodi la-fó solidariedade ba katuas Australianu ne’e no husik nia halo asaun protesta hanesan ne’e to’o mate iha sidade Díli nia kantu? Pergunta no duvida barak mosu iha ha’u nia neon no fuan. Nune’e, hanesan sidadaun no ema umana, ha’u deside reprezenta timoroan besik rihun tolu ne’ebé fó sira nia solidariedade ba ha’u nia posting iha facebook hodi hakerek karta aberta ne’e ba na’i Prezidente Repúblika no na’i Primeiru Ministru.
Na’i Prezidente Repúblika, DR. José Ramos Horta no Na’i Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak
Ha’u deside hodi reprezenta maluk timoroan besik rihun tolu, hakerek surat ida-ne’e ba na’i Prezidente no na’i Primeiru Ministru atu aprezenta ami nia sentimentu solidariedade hodi husu ita-boot na’in rua atu buka solusaun ba asaun protesta hosi katuas Australianu ne’ebé besik tinan 20 ona ejize ninia diretu no justisa iha dalan ninin, iha nasaun nia sikun ne’ebé ita-boot na’in rua dadaun ne’e lidera no ukun hela. Klaru katak, ami lubun-ki’ik ida ne’ebé fó ninia solidariedade ba katuas Australianu ne’e la-hatene no laiha informasaun sufisiente kona-ba prosesu justisa ne’ebé nia hasoru iha tempu refere. Maibe, ami koko hanoin simples katak karik nia sala no kulpadu tansá nia nunka baruk halo asaun protesta ne’e durante tempu naruk nia laran?
Ho nune’e, liu-hosi surat folin-laek ida-ne’e, hakarak hato’o ami nia esperansa no konfiansa ba ita-boot na’in rua atu buka dalan hodi rezolve situasaun sidadaun (Australianu) ne’ebé halo asaun protesta iha área Colmera, ho situsaun saúde ne’ebé grave tebes. Tanba ho fiar katak ita-boot na’in rua iha konviksaun boot atu defende diretu sidadaun sira nian hanesan ita-boot na’in rua hatudu ona iha prosesu luta ba libertasaun patria ba povu maubere.
Na’i Prezidente, DR. José Ramos Horta, rasik durante tinan 24 defende diretu povu maubere to’o ukun an no dadaun kontinua alerta no defende diretu umanu ema barak nian iha nivél internasional. Nune’e mós na’i Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak, mós lidera funu durante tinan 24 hodi liberta nasaun no povu iha rai ida-ne’e hosi okupasaun Indonéziu nian.
Hosi ita-boot na’in rua nia konviksaun ba luta libertasaun nian, ami fiar katak na’i Prezidente Repúblika no na’i Primeiru Ministru sei loke vidru ka loke odamatan kareta nian hodi tun no hakat ba katuas Australianu ne’ebé hanesan sidadaun ida ho isin kanek tuur iha dalan ninin área Colmera hodi husu justisa loloos ba ninia kazu (Restorante City Café) ne’ebé Tribunal deside ona iha tinan hirak liu-ba.
Na’i Prezidente Repúblika, DR. José Ramos Horta no Na’i Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak
Liu-hosi surat ida-ne’e, hakarak hato’o ami nia hanoin katak asaun protesta ne’ebé katuas Australianu halo durante tinan barak nia laran ne’e sai reflesaun ida ba ita-boot na’in rua nu’udar líder no ukun-na’in. Inklui mós ba líder no ukun na’in sira seluk tanba asaun refere hanesan mós reprezenta povu maubere ninia protesta iha nonok no silénsiu nia laran durante tinan 20 resin ukun-an, kontinu seidauk hetan justisa loloos atu hetan moris dignu hanesan ema no na’in ba rai ida-ne’e.
Povu nia protesta atu hetan diretu fundamentu sira ne’ebé hakerek ona iha Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste – KDRTL atu hetan justisa loloos no moris ho dignu. Asaun protesta hosi sidadaun (Australianu) ne’e refleta duni labarik sira ne’ebé moris iha dalan ninin, labele asesu edukasaun no goja ninia diretu nu’udar sidadaun ne’ebé estadu presiza asegura no defende. Asaun protesta ne’e reprezenta joventude, labarik, faluk no oan kiak ne’ebé to’o ohin loron seidauk hetan sira nia diretu no justisa loloos iha aspeitu justisa formal, ekonómia, edukasaun no seluk tan, maske nasaun ne’e restaura ninia independensia durante tinan 20 ona.
Hakarak mós hato’o ami nia laran triste ba Na’i Prezidente no na’i Primeiru Ministru katak dezde sidadaun (Australianu) ne’e halo asaun protesta iha Estrada sikun sira iha sidade Díli, ita-boot na’in rua asumi ona kargu importante sira hanesan Prezidente Repúblika no seluk tan. Maibe, tansa mak ita-boot na’in rua lakon neon no fuan hodi buka netik solusaun ba asaun protesta ho silénsiu durante dekada ida resin ona ne’e?
Agora, iha periodu ita-boot na’in rua nia ukun no bandu. Karik ita-boot na’in rua sei kontinua taka neon no taka-matan, no husik sidadaun (Australianu) ne’e to’o mate ho asaun protestu ne’e? Sekarik nune’e, ami laran taridu no tauk ho na’i Prezidente Repúblika no na’i Primeiru Ministru nia ukun no lideransa. Oinsa ita-boot na’in rua bele loke neon no loke matan hodi rezolve problema povu maubere tomak ho total juta 1 resin ne’ebé mais kompleksu, wainhira taka neon no taka matan ba sidadaun ida nia problema. Ho nune’e, ami husu ba na’i Prezidente Repúblika no na’i Primeiru Ministru karik sei iha sentimenu umanu hanesan lider no hanesan Estadu hodi buka solusaun ba problema refere.
Na’i Prezidente Repúblika, DR. José Ramos Horta no Na’i Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak
Liu-hosi surat ne’ebe folin la’ek ida-ne’e, hakarak hateten mós katak ema besik rihun tolu ne’ebé share, like no halo komentáriu ho sentimentu triste hodi solidariza ba katuas Australianu ne’e la’os mai hosi klase elite, governante, membru Parlamentu Nasional ka ema famozu sira iha nasaun ida-ne’e, Ema sira ne’e ho ha’u mesak ema ki’ik ne’ebé moris iha merkadu, iha dalan ninin no luron sira. Ami hirak ne’e hanesan katuas Australianu ne’ebé buka hela justisa ba moris dignu hanesan ema umanu iha nasaun ida-ne’e.
Ha’u ho maluk timoroan hirak ne’e mós hatene katak ami laiha forsa no kbiit hodi influensia ba na’i Prezidente no na’i Primeiru Ministru atu bele rona ami lian liu-hosi surat ida-ne’e. Maibe, karik na’i Prezidente no na’i Primeiru Ministru sei iha sentimentu umanu favor solusiona problema ne’ebé katuas Australianu ne’e infrenta ho umanizmu.
Na’i Prezidente Repúblika, DR. José Ramos Horta no Na’i Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak
Iha biban ida-ne’e, hakarak hatete katak ami nia solidariedade ba katuas Australianu ne’e sei kontinua to’o iha odamatan Palásiu Prezidente Repúblika, Palásiu Governu, Embasada Australia iha Timor-Leste no ba publiku hodi rekoilla “KOIN JUSTISA” ho valor $60,000.00. Asaun rekoilla “KOIN JUSTISA” ne’e atu oferese fila fali ba katuas Australianu ne’ebé lakon ninia diretu $60.000.00 tanba rezultadu hosi mafia justisa iha tempu refere.
Na’i Prezidente Repúblika, DR. José Ramos Horta no Na’i Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak
Ami sente katak, hau ho maluk timoroan besik rihun tolu ne’e hanesan ema lubun-ki’ik ida hosi totál populasaun Timor-Leste nian, Ho konsientemente katak ema barak mak sei KONTRA surat aberta ne’ebé ha’u hakerek ba na’i Prezidente no na’i Primeiru Ministru hodi aprezenta solidariedade umanu ba katuas Australianu ne’e. Maibe, ami hanesan timoroan ne’ebé sei reponsabilidade moral ba apoiu povu Australianu sira durante tinan 24 nia laran hodi sira nia solidariedade internasional kona-ba luta povu maubere ba libertasaun nasionál nian.
Ho nune’e, ha’u reprezenta maluk timoroan sira ne’e hodi hato’o ami nia hanoin no sentimentu solidariedade ne’e ba na’i Prezindente Repúblika no na’i Primeiru Ministru atu bele konsidera. Ami hatene katak na’i Prezidente Repúblika no na’i Primeiru Ministru okupadu ho serbisu nasaun no Estadu hodi hadi’a povu nia moris no dezenvolve rai ida-ne’e, maibe karik bele fó tempu oituan ba problema justisa ne’ebé katuas Australianu ne’ebé dadaun infrenta iha nasaun ne’ebé ita-boot na’in rua lidera no ukun hela.
Mak ne’e de’it, ami nia sentimentu solidariedade ba katuas Australianu ne’ebé ami espresa liu-hosi karta aberta ida-ne’e, ba na’i Prezidente Repúblika no na’i Primeiru Ministru nia konsderasaun, la-haluha ami hato’o obrigadu wa’in.
Hosi: Caetano “Atay” Alves
Hela fatin: Behoris – Fatuhada, Díli
Telefone: 77338969 / whatshapp 76788848
Email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
